
Aba Zizians: Okubikkula ekibiina kya Fringe rationalist ekikwatagana n'okufa okungi .
Mu myaka egiyise, ekibiina ekimanyiddwa nga fringe rationalist ekimanyiddwa nga Zizians kifunye okufaayo olw’enzikiriza zaabwe eziriko enkaayana n’ebigambibwa nti okwenyigira mu kufa emirundi mingi okwetoloola Amerika. Ekiwandiiko kino kigenda mu maaso n’okubunyisa ensibuko, endowooza, emirimu, n’enkaayana ezeetoolodde Abazizi, nga zitangaaza ku ngeri gye zikwatamu ekitundu ekigazi eky’abalokole.
.
Ensibuko y'Abazizi .
Aba Zizians baavaayo ng’ekibinja eky’enjawulo okuva mu bitundu ebimanyiddwa eby’okulowooza (rationalist and effective altruism) (EA). Okutondebwa kwabwe kwakwatibwako ensonga enkulu eziwerako:
Okuggwaamu essuubi n'ebibiina ebikulu eby'ensonga .
Bammemba b’Abazizi, nga mw’otwalidde n’omukulembeze waabwe Ziz Lasota, beeyongera okuggwaamu essuubi olw’ebibiina ebikulu eby’ensonga nga Machine Intelligence Research Institute (MIRI) ne Center for Applied Rationality (CFAR). Bano bavumirira ebibiina bino olw’ebigambibwa nti byalemereddwa mu mpisa, omuli okukozesa obubi ssente z’abawaayo ssente n’okusosolwa okulwanyisa enzirukanya y’emirimu. (__1) .
Okutondebwa kw'ekibinja ky'abaserikale abalowooza ku nsonga .
Mu kugezaako okutondawo ekitundu ekirala, Lasota n'abagoberezi be baatandikawo "amagye ag'ensonga," ekibiina ky'amaato agagendereddwamu okugaba ennyumba eri abakugu mu by'ensonga n'okutumbula endowooza zaabwe. Wabula enteekateeka eno yafuna okusoomoozebwa kungi, omuli ebizibu by’ensimbi n’ensonga z’enteekateeka, ekyaviirako okusuulibwawo okutuuka ku nkomerero. (__2) .
Enzikiriza n'endowooza enkulu .
Aba Zizia banywerera ku nzikiriza ez’enjawulo ezibaawulamu ebibinja ebikulu eby’ensonga (mainstream rationalist groups):
anarchism ne veganism .
Ekibiina kino kyeyoleka nga "vegan anarchotranshumanists," nga kiggumiza eddembe ly'ebisolo n'okutwala okulya ennyama ng'okutyoboola empisa okw'amaanyi. Bawagira enfuga ey’obutabanguko, nga bawakanya ensengeka z’ensengeka y’ebifo (hierarchical structures) n’okutumbula okwefuga. (__3) .
Entaputa ez'amaanyi ez'emisingi egy'ensonga .
Aba Zizia batwala enzivuunula ey’ekitalo ey’endowooza y’okusalawo okutaggwaawo, gye balowooza nti kyetaagisa okuwakanya okulowoozebwako ku bikyamu ebitegeerekeka eby’empisa, gamba ng’okubba oba emisingi gy’ekitundu. Endowooza eno ereetedde enkaayana n’ebibiina nga Miri ne CFAR olw’ebigambibwa nti waliwo empisa okulemererwa. (__4) .
Endowooza n'enkola z'eby'omwoyo .
Lasota yaleeta endowooza ez'enjawulo ez'eby'omwoyo, gamba nga "okuzza obuggya," nga kigendereddwamu okununula abantu ssekinnoomu okuva mu bizibu by'omu kitundu okugoberera endowooza zaabwe ez'empisa. Era balowooza nti ebitundu by’obwongo bisobola okuba n’ekikula eky’enjawulo n’ebintu ebikontana, endowooza ebadde ensonga y’okusika omuguwa. (__5) .
Enkaayana n'ebigambibwa nti yeenyigira mu kufa .
Aba Zizian babadde bakwatagana n’ebintu ebiwerako ebirimu okusika omuguwa:
Okufa okw'amaanyi .
Abawaabi ba gavumenti ya federo balumiriza nti Abazizi bakwatagana n’abantu abafaayo mu ttemu ly’abantu bana:
-
David Maland: Agent wa U.S. alina ensalo mu Vermont.
-
Curtis Lind: landiroodi mu California.
-
Richard ne Rita Zajko: Abazadde b'omu ku bammemba b'ekibiina mu Pennsylvania.
Okugatta ku ekyo, Ophelia Bauckholt ne Emma Borhanian, bombi abaali bakolagana n’Abazizi, battibwa mu kuyomba ne Maland ne Lind. (__6) .
Okunyigirizibwa mu birowoozo n'okwetta .
Amawulire galaga nti abantu basatu ssekinnoomu abalina akakwate ku Lasota’s Circle bafudde olw’okwetta, ate abalala bafunye obuzibu mu birowoozo oluvannyuma lw’okukwatagana n’ebirowoozo by’ekibiina. Ebintu bino ebibaawo biraga obulabe obuyinza okubaawo mu bulamu bw‟omutwe obukwatagana n‟endowooza ezisukkiridde ez‟ensonga. (__7) .
Ebikolwa by'amateeka n'okukwatibwa .
Mu February 2025, Lasota yakwatibwa mu Maryland olw’okuyingirira, n’alemesa omuserikale, n’okutambuza emmundu. Ono akuumirwa mu kaduukulu nga talina kweyimirirwa, ng’omulamuzi w’omu kitundu asaba okuyimbulwa nga tannawozesebwa. (__8) .
Okukwata ku kibiina ky'abalowooleza mu nsonga .
Okujja kw’Abazizi kubadde n’ebizibu ebikulu mu kibiina ky’abalokole abagazi:
Okuddamu kw'ekitundu .
Bangi ku bantu aba rationalist community beekutudde ku Lasota n’abagoberezi be, nga balaga okweraliikirira olw’enzikiriza n’ebikolwa eby’ekitalo eby’ekibiina. Waliwo okukubaganya ebirowoozo okugenda mu maaso ku buvunaanyizibwa bw’ebibiina ebirina endowooza (rationalist organizations) mu kukola ku nsonga n’okukendeeza ku bintu ng’ebyo ebiri ku bbali. (__9) .
Okulowooza ku bulamu bw'obwongo .
Endowooza z’Abazizi zireese ebibuuzo ebikulu ku bikwata ku bulamu bw’omutwe eby’okukwatagana n’endowooza ezisukkiridde ez’ensonga. Abakugu mu by‟obulamu bw‟omutwe balabula nti ebirowoozo ebimu eby‟obufirosoofo bisobola okuba eby‟obulabe naddala eri abantu ssekinnoomu abali mu mbeera embi, ebiyinza okuleeta ebizibu eby‟okubaawo n‟okunyigirizibwa mu birowoozo. (getcoai.com) .
Mu bufunzi
Aba Zizia bakiikirira ekintu eky’oku mabbali munda mu kibiina ky’abalokole, ekimanyiddwa olw’enzikiriza zaabwe ez’amaanyi n’ebikolwa eby’okukaayana. Emboozi yaabwe ekola ng’olugero olw’okwegendereza ku kabi akayinza okuva mu ndowooza ezisukkiridde n’obukulu bw’okukuza ebitundu ebiwagira n’ebizingiramu abantu bonna. Nga embeera yeeyongera okutabuka, kikulu nnyo eri bombi ekitundu eky’ensonga n’ekitundu okutwalira awamu okufumiitiriza ku by’okuyiga ebiyigiddwa n’okukola ku kuziyiza ebibaawo ebifaananako bwe bityo mu biseera eby’omu maaso.
Okwongera okusoma ku Bazizi n’emitwe egyekuusa ku nsonga eno, lowooza ku ky’okunoonyereza ku bikozesebwa bino wammanga:
-
The Delirious, Violent, Impossible True Story of the Zizians | WIRED .
-
How extreme rationalism and AI fear contributed to a mental health crisis - CO/AI .
-
The Trans Cult Who Believes AI Will Either Save Us—or Kill Us All | The Nation .
-
Leader of cultlike Zizians linked to 6 killings ordered held without bail in Maryland | WBUR News .
-
Before killings linked to fringe group, ‘Ziz’ led fateful tugboat trip | Times Union .
Emiko gino giwa amagezi ag’enjawulo ku nsengeka y’Abazizi, enzikiriza, n’enkaayana ezibeetoolodde.